Саха тыла

Уруок былаана

1 кылаас УМК Школа России

Тема: - (Һ) дор5оон буукубата

Уруок тиибэ: саҥа өйдөбүлү арыйыы

Уруок сыала: О5олор (Һ) дор5оон буукубатын арыйалларыгар үөрэнэр

усулуобуйа тэрийии

Уэрэнэр сорук: (Һ) дор5оон ханнык буукубаннан бэлиэтэнэрий?

Уруок тумуктэрэ:

1.Предмети уэрэтии тумугэ:

(Һ) – дорҕоон бэлиэтин билии Һ

(Һ) – дорҕоонноох тыллары ааҕыы

Һ – буукубаны суруйа үөрэнии

2.Уэрэх сатабылларын сайыннарыы тумугэ



Бэйэни салайынар - дьаьанар сатабыл: Уруок соругун өйдүүр, бэйэтин

үлэтин былаанныыр, хонтуруолланар, сыаналыыр.



Билэр - кэрэр сатабыл: өй үлэтин дьайыыларын сатаан толорор, (һ)

дорҕоон буукубатын тэҥнээһин, ырытыы, түмүк оҥоруу, сабаҕалааһын,

дакаастааһын.



Бодоруьар сатабыл: Өйдөөн истии, бэйэ санаатын сааһылаан этии,

уопсай кэпсэтиигэ ырытыыга кыттыы

3.Ытык эйдэбулу инэрии тумугэ: Күнтэн күн саҥаны билии наадалааҕын

өйдүүр.

Уруок хаамыыта

Уэрэнэр тугэни тэрийии

- Утуэ кунунэн!

Чуорааммыт тыаһаата

Уруокка ыҥырда

Бэлэҥҥит дуо саҥаны билэргэ?

Үтүө күнүнэн, бэлэммит

Уруокка бэлэмнэнии

Кунтэн кун саҥаны билии наадалааҕын өйдүүр

1.Ситиһии түгэнин тэрийии



Этииттэн сана барыллар дор5оонноох тылы араартарыы

ойууну кэрдэруу (эһэ, чаһы)



Сорудах:

Тэтэрээккитигэр эһэ, чаһы диэн тыллар дор5ооннорун моделын онорун.



Улэни

былааннааьын - тылы дор5ооннорго араарыы ньыматын санатыы

- Тыл дор5ооннорун моделын онорорго ханнык дьайыылары оноробутуй?



О5олор улэлэрин тэрийии



Улэни ырытыы

1. Дуоска5а маннайгы тыл моделын кимнээх онорон кэрдэруэхтэрэй?

2. Эьиги туох дии саныыгыт? Сопко онордулар дуо? Кимиэхэ

ыйытыылааххытый?

3. Кэпсээ, атыттар бэйэ5ит улэ5итин бэрэбиэркэлэнин, сэп буолла5ына «+»

туруорунан иьин.

Сыаналаныы

-Илиигитин уунун, ким улэтэ сэбуй?

-Ким туохха сыыспытый?

2.О5олору билбэттэригэр таьаарар тугэни тэрийии

Сорудах:

Бу тылларга билэр букубаларгытын суруйун, билбэттэргитигэр

ыйытыыта туруорун.

Э?Э ЧА?Ы

3.Уорэнэр соругу туруоруу

- Онон, бугун уруокка туох сорук турарый?

Улэни былааннааьын

Тыл дор5ооннорун моделын оноруу бэрээдэгэ

1.тылы истэбит , тыл моделын оноробут

2.тылы суьуэххэ араарабыт (айахпыт хаста аьыллар да соччо суьуэхтээх)

3.Суьуэ5унэн дор5ооннорун арааран ырытабыт, фишканан бэлиэтиибит:

Аьа5ас дор5оон – кылгас, уьун, дифтонг

Бутэй дор5оон - ньиргиэрдээх, ньиргиэрэ суох



Тэтэрээккэ эһэ, чаһы диэн тыллар моделларын онороллор.

Улэни ырытыыга кытталлар, улэлэрин хонтуруолланаллар.

1.Дуоска5а 2 о5о тахсан бэйэлэрин моделларын кэрдэрэллэр.

2.О5олор сыыьа онорбут о5оттон ыйытыахтарын сэп.

3.О5о хас биирдии дор5оону ырытар, атыттар сэп буолла5ына «+»

туруорунан иьэллэр.

Эһэ диэн тыл 2 суьуэхтээх, то5о диэтэххэ 2 аьа5ас дор5оонноох

- маннайгы суьуэҕэ (э)

1 дор5ооно ( э) - аһаҕас дорҕоон

-иккис суьуэ5э (һэ)

1 дор5ооно (һ) - бутэй дорҕоон, ньиргиэрдээх

2 дор5ооно (э) - аһаҕас дорҕоон

Чаһы диэн тыл 2 суьуэхтээх, то5о диэтэххэ 2 аьа5ас дор5оонноох.

- маннайгы суьуэ5э (ча)

1 дор5ооно (ч) - бутэй дорҕоон, ньиргиэрдээх

2 дор5ооно (а) - аһаҕас дорҕоон

-иккис суьуэ5э (һы)

1 дор5ооно (Һ) - бутэй дорҕоон, ньиргиэрдээх

2 дор5ооно (ы) - аһаҕас дорҕоон

Улэлэрин сыаналаналлар.

- туохха сыыспыттарын этэллэр.

Тылларга билэр буукубаларын суруйаллар,

билбэт буукубаларыгар-? туруораллар.



Уруок соругун таьаараллар.

- Биьиги бугун уруокка (Һ) дорҕоон буукубатын барабыт

Фишканан улэ

3. Уорэнэр соругу толоруу

1. (Һ) дор5оон артикуляцияларын таьаарыы



(Һ) дор5оону арааран эттэрии ЭҺэ диэн тыл бутэй дор5ооно

ханныгый?

туһа диэн тыл бутэй дор5оонноро ханныгый? Этин эрэ.



(Һ) дор5оон артикуляцияларын таьаарыы

( Һ) дор5оону санарарга

1 Салгыны туох мэһэйдиирий?

2 Салгын хайдах тахсарый?

3 Куолас кыттар дуо?

2. (Һ)

дор5оон буукубанан бэлиэтээьинэ

а) бэчээтинэй буукубалары кэрдэруу.

Һ һ

-(Һ)дорҕоон ханнык буукуба5а /////майгынныырый?

б) Ыйытыы оннугар моделгытыгар буукубаны туруоран биэрин

3.Аа5ыы

а)Суьуэхтэри аахтарыы

- (Һ) дор5оону аьа5ас дор5ооннору кытта холбоон суьуэхтэри аа5ын (искэ)

- биирдиилээн

б)тыллары аахтарыы

- тыллары суьуэххэ арааран искэ

аа5ын

- тыллары биирдиилээн таска аа5ын

- ханнык тылы эйдээбэтугут, ыйытын.

-Тыллар суолталарын быьаарыы:

1 мүһэ, эһиил

2 туһа, уһаат

В)Этиилэри аа5ыы

4.Суруйуу

а) Буукуба элеменнэрин ырытыы

Һ һ

Кыра һ буукуба ханнык элеменнэртэн турарый?

Улахан Һ буукуба ханнык элеменнэртэн турарый

б).Буукуба суруллууларын быьаарыы

в)Буукубаны боруобалаан суруйуу

-Бастаан салгынна суруйан коруоххэйин

г)Тэтэрээккэ суруйуу



Суруйууга сэпкэ олоруу , тэтэрээти сэпкэ тутуу быраабылатын

санатыы……..



Аны бэйэ5ит строка бутуэр диэри суруйун

Буукуба холбонуутун суруйтарыы

Уэьэнэн холбонуу -

Алларанан холбонуу-

Ортотунан холбонуу-



улэни сыаналаныы

- Улэ5итин сыаналанын

5. Тылы, этиини истэн суруйуу



(Һ) дор5оон артику-ляцияларын таьаарарга кытталлар.

- (Һ)

- (Һ)

Бэлэскэ кэлэн иҥнэр

Төлө көтөн тахсар

Куолас кыттар (һ) ньиргиэрдээх

Этэллэр, толкуйдууллар

Туруораллар

Моделга ? оннугар буукубаны суруйаллар

Эһэ, Чаһы

Һа, һо,һу, һы,һи, һэ,һө, һү

Һаа, һоо,һуу, һыы,һии, һээ,һөө, һүү

Суьуэхтэри аа5аллар:

-искэ

-таска доргуччу аа5аллар.

Тыллары ааҕаллар

-тыллары харандааьынан суьуэххэ арааран искэ ааҕаллар

- тыллары биирдиилээн таска

доргуччу

аа5аллар.

-эйдээбэтэх тылларын суолтатын ыйыталлар



Этиилэри аа5ыы

-этиилэри харандааьынан суьуэххэ арааран искэ ааҕаллар

-этиилэри биирдиилээн таска

доргуччу

аа5аллар.



Буукубалар ханнык элеменнэртэн турарын ырытыы

Кыра һ буукуба элеменнэртэн турар.

Улахан Һ буукуба элеменнэртэн турар.



Буукуба суруллууларын кэруу,быьаарарга кыттыы

Салгынна, буукубалар суруллууларын санара- санара, боруобалаан

суруйаллар.



Тэтэрээккэ улэлииргэ бэлэмнэнэллэр.

Бүччүм үлэ

Кинигэннэн үлэ

Тэтэрээккэ улэ

Билэр- кэрэр сатабыл:өй үлэтин дьайыыларын сатаан толорор, (һ) дорҕоон

буукубатын тэҥнээһин, ырытыы, түмүк оҥоруу, сабаҕалааһын, дакаастааһын.

Бэйэни салайынар- дьаьанар сатабыл: Уруок соругун өйдүүр, бэйэтин үлэтин

былаанныыр, хонтуруолланар, сыаналыыр.

Билэр- кэрэр сатабыл:өй үлэтин дьайыыларын сатаан толорор, (һ) дорҕоон

буукубатын тэҥнээһин, ырытыы, түмүк оҥоруу, сабаҕалааһын, дакаастааһын.

Бэйэни салайынар- дьаьанар сатабыл: Уруок соругун өйдүүр, бэйэтин үлэтин

былаанныыр, хонтуруолланар, сыаналыыр.

5

Сыаналаныы

Сыаналаныы

Тэтэрээккэ кырааскалааҥ:

От күөх – барытын өйдөөтүм, дьиэбэр быһаарыахпын сөп;

саһархай– билэбин, ол гынан баран кэпсиирбин саарбахтыыбын;

кыһыл – ыарырҕаттым.

(һ) Дорҕоонун тустарынан барытын билбиппит буолуо дуо?

Көрсүөххэ диэри!

Оҕолор хайдах үлэлээбиттэрин сыаналаналлар.